تربیت انقلابی، تربیتی است که بتواند شاخص های مختلف زندگی را در یک ترکیب معقول جمع کند

 نشست علمی، تخصصی کشوری در راستای همایش ملی تربیت انقلابی 1400، سه شنبه 16 دی ماه 1399 به صورت مجازی و با سخنرانی آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه کشور، در دانشگاه فرهنگیان یزد برگزار گردید.

گزیده سخنان ایشان به شرح زیر است:

در بحث تربیت انقلابی، که محور مهمی در سند تحول آموزش و پرورش و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است، به ابعاد مختلفی باید توجه کنیم.
 رهبر معظم انقلاب اسلامی، در این اسناد، دوگانه هایی به ظاهر متضاد، ولی قابل جمع با یکدیگر را مطرح کرده اند که اکتساب این دوگانه ها، فضیلت انسانی محسوب می شود و در تربیت انقلابی، حتماً باید به آنها توجه شود که از سی مورد احصا شده، به چند مورد از آنها، اشاره می شود. البته برخی از دوگانه ها، قابل جمع با یکدیگر نیستند که مد نظر ما نیست و بیان نمی شود.
انقلاب اسلامی ایران، همچون پدیده ای زنده و بااراده، همواره دارای انعطاف و آماده تصحیح خطاهای خویش است، اما تجدیدنظر پذیر و اهل انفعال نیست؛ به نقدها، حساسیت مثبت نشان می دهد، اما از ارزش های خود، فاصله نمی گیرد. جمهوری اسلامی، نه متحجر و نه نسبت به پدیده های نو، فاقد ادراک و احساس است؛ اما به اصول خود به شدت پایبند و به مرزبندی های خود، باور و ایمان دارد و در این راستا، نسبت به دسیسه های دشمنان، بسیار حساس است. انقلاب اسلامی ایران، همواره قدرتمند، اما مهربان، باگذشت و حتی مظلوم بوده است و این خود، از دوگانه های ماست. 
در مباحث انسان کامل، گفته شده است که هرچه انسان به کمال بالاتری برسد، توانایی جمع دوگانه های ارزشمند به ظاهر متعارض را کسب خواهد کرد. اگر انسان در مسیر خودسازی، پیش رفته باشد و از شخصیت بسیار والایی برخوردار شده باشد، توانایی جمع کردن دوگانه های به ظاهر متضاد را در خود پیدا می کند و این توانایی، در شخصیت های پایین، میسر نیست. به طور مثال، حضرت علی(ع)، شجاعت و مهربانی، هر دو را، درحدّ اعلا، در خود جمع نمود که این دو، در ظاهر، نسبت به هم ناسازگارند و در دیگران به دشواری قابل جمع هستند. در برنامه ریزی های کلان فرهنگی-اجتماعی نیز، توجه به دوگانه های قابل جمع، چه در تربیت فردی و چه اجتماعی، بسیار مهم
است. در تربیت انقلابی، هم باید ظرفیت ایجاد این دوگانه ها را به وجود آورد و هم به خوبی مدیریت شود تا در سطح جامعه، تحقق پیدا کند. باید برنامه ریزی جامعی کرد که هم باعث فهم درست مردم، از این دوگانه ها شود و هم زمینه اثربخشی آنها در فضای ذهنی و اجتماعی، فراهم سازد. این، شرط ضروری یک تربیت انقلابی است که در سند تحول آموزش و پرورش و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، مد نظر قرار گرفته است.

به عنوان مثال به چند دوگانه اشاره خواهیم کرد.

• دوگانه های دنیا و اخرت: این تصور بوده و هست که دینا و آخرت؟ اسلام و به خصوص در گفتمان انقلاب اسلامی تاکید بر این است که می شود آخرت گرا بود و در عین حال به مقوله ی دنیاو تطورات و تحولات دنیا نگاهی مثبت داشت و از آن بهره گرفت. این یک دوگانه است. تربیت انقلابی تربیتی است که بتواند در محتوا و مضمون و در ارائه خود در سطح کلان جامعه رشد و تحول و توسعه در شاخص های مختلف زندگی دنیوی را حفط کند و در عین حال در همه این ساختار و شاکله آن روح قدسی و معنوی و عرفانی و نگاه والای آخرت گرا را بدمد و این را در یک ترکیب معقول و مناسب جمع کند.
• دوگانه های اسلامیت و جمهوریت: بعد از رنسانس و تحولاتی که در عالم رخ داد این تقابل مورد تاکید بسیاری قرار گرفت که یا باید دین گرا بود یا اینکه در مشروعیت های سیاسی و اجتماعی جمهور گرا. در نظریه نظام اسلامی این دوگانه به ظاهر غیر قابل جمع، به یک هم گرایی رسیده و اینها قابل جمع اند.
• دوگانه های اسلامیت و ملیت: در طول دو قرن اخیر به عنوان یک دوگانه غیر قابل جمع در بسیاری از مواقع پنداشته می شده و قبل از اینکه ملیت ها شکل بگیرد در قالب نژاد و زبان و فرهنگ مطرح بوده است. ملیت، نژاد، زبان و فرهنگ های متعددی که هویت طبیعی میان عالم و اسلام وجود دارد و از یک سو اسلامیت و تعلقات دینی به عنوان یک رکن دیگر مقوم شخصی است. در یکی دو سده اخیر جنبش هایی در کشورهای اسلامی پدید آمده که این دو را دوگانه غیر قابل جمع تصور می کردند. حرکتهای ناسیونالیستی و مبتنی بر همین هویت های، نژادی، زبانی، فرهنگی، ملیّتی و در نقطه مقابل حرکت های اسلامی که به ادعای اسلامیت به آن مشخصات ملیت و نژاد و فرهنگ بی اعتنایی می کردند. در منطق امام و گفتمان انقلاب اسلامی این دو کاملاً در یک نظریه کامل قابل جمع هستند و می‌توان اسلامیت را در برنامه‌ریزی‌ها و رویکردها داشت در عین اینکه به ملیت هم احترام گذاشت. امام در حرکت خودشان این را به خوبی نشان دادند. امروز هم نظام اسلامی بر همین پایه استوار است، اما برای اولین بار در دو سده اخیر وارد یک جنگ شدیم و در دفاع مقدس  از تمامیت ارضی و مرزهای ایران دفاع کردیم ولی این دفاع در پرتو ارزش های اسلامی بود. این نشان دهنده قابل جمع بودن اسلامیت و ملیت است.
• دوگانه های نظام و انقلاب: برخی می گفتند وقتی انقلاب پیروز شد و نظام شکل گرفت ما باید از این رویکرد انقلابی فاصله بگیریم. انقلاب برای یک دوره ای است که عصر آن تمام شده است. در نقطه مقابل جریاناتی بودند که به ارزش های انقلابی  پای بندی نشان می‌دادند و برای آن قائل پذیری یک نظام و جمهوریت چنان اهمیتی قائل نمی شدند. در پیش‌نویس سند الگو در حرف امام این نکته تاکید شده است که هم انقلاب باید به یک نظم برسد و در عین حال وقتی به یک نظم نوین رسیدیم نباید از آن روحیه انقلابی و تحول خواه فاصله بگیریم.
• دوگانه های مذهب و اسلام، توسعه و مدیریت، امروز و آینده، واقعیت‌ها و آرمان‌ها، استقلال واقعیت و آزادی، اقتدار و مهربانی  از سایر دوگانه هایی هستند که در تربیت انقلابی و هم مقام تئوری پردازی و فعالیت آموزشی و تربیتی باید به این دوگانه ها توجه کرد.

 در تربیت انقلابی باید تلاش کرد دوگانه های به ظاهر غیر قابل جمع که دربردارنده دوکفه ای است که هر دو ارزشمند است، به عنوان ارزش های اساسی انقلاب اسلامی اشاره کرد.  در طراحی های آموزشی، برنامه ریزی های درسی  فعالیت های استادان و مدیران این منطق دوگانه های به ظاهر غیر قابل جمع باید مد نظر باشد.

اصل دوم در تربیت انقلابی، که لازمه تداوم انقلاب است، این است که نقد درستی از تمدن غرب و غرب شناسی داشته باشیم. اما سؤال این است که چرا باید پس از گذشت بیش از۴۰ سال از شکل گیری نظام، روحیه و رویکرد انقلابی خود را حفظ کنیم و اصول تربیتی خود را بر پایه انقلابی ماندن، استوار کنیم؟ 

یک دلیل مهم آن این است که ما در جایگاهی قرار گرفته ایم در عصر و زمانی قرار داریم که با یک فرهنگ مسلط و تمدن مسلط مواجه هستیم. تمدن نوین غربی که از رنسانس شروع شد و مراحل و ادواری را در طول چند قرن سپری کرد که مبتنی است بر علم و دانش، بر فناوری های گوناگون در زمینه های سبک زندگی ویژه خودش و در طول تاریخ شاخص‌های خودش را بازسازی کرده،  چهارچوب های خودش را تعیین کرده، الگوها و مدل های زیست و زندگی فردی اجتماعی را ارائه کرده و بر جهان هم حاکم شده است. در این الگو نقاط قوت و امتیازاتی وجود دارد و در عین حال در ذات و روح آن یک سیطره جویی و یک رویکرد منهای عالم غیب و قدسی هم  حضور دارد. این فرهنگ سابقه ممتد با پشتیبانی های عظیم دارد و از یک ظرفیت بزرگ برخوردار است و در همه کالبدهای معرفتی و معیشتی انسان و جهان رسوخ پیدا کرده است. ما هم نسبت به این فرهنگ و تمدن یک نگاه نقادانه داریم هم خوبی های آن را محترم می‌شماریم و  هم اشکالات جدی به آن وارد می کنیم.

 تغییر معادلات این فرهنگ گسترده، با امکانات گسترده و وسیع، امری ساده و روان نیست و با یک سال و دو سال و چند دهه نمی‌شود برابر آن یک تمدن نو  را ارائه کرد. این تمدن سازی جدید نیاز به یک عزم بالاتری دارد.

روحیه انقلابی خودمان را در وضع موجود محصور نکنیم، قالب‌ها را بشکنیم، افق های بالاتر را ببینیم، موانع را از جلوی پا برداریم. خوب ما در مقابل یک رقیب بزرگی هستیم که می خواهیم برای آن بدیل و جایگزین عقلانی و معنوی اخلاقی با الگوهای نو ارائه کنیم. این  با ساده‌انگاری، با واگرایی، با سهل اندیشی و آسایش طلبی میسر نیست و نیاز به فرهنگ و رویکرد کاملاً فعال و امیدوار داریم. پس اصل دوم اینکه ما همواره رقیب را بشناسیم، ابعاد آن فرهنگ را بدانیم، نقدهای خودمان را بازشناسی کنیم و بدیل ها و الگوهای جایگزین را از دست ندهیم و بازسازی کنیم. در تربیت انقلابی و در گام دوم انقلاب و در دهه پیش رو به این بسیار نیازمندیم.

 اصل سوم: باز اگر بگوییم چرا ما باید به انقلاب ادامه بدهیم؟ و چرا باید راهبرد انقلاب را تداوم ببخشیم؟ خواهیم گفت چون آرمان های بزرگ و اهداف متعالی را ترغیب می کنیم پس اصل سوم تبیین آرمان های مهدوی، آرمان‌هایی که در منظومه و زنجیره انتظار و افق‌های فراتر از وضع موجود و فرهنگ جهان مورد توجه ماست این فرهنگ را هم باید بازشناسی کرد و دائم آن را تبیین و ارائه کرد ."